فناوری کشت و پرورش گیاهان در محیط بدون خاک به کمک محلول های غذایی هیدروپونیک نامیده میشود.
در این سیستم ها تمام عناصر غذایی مورد نیاز برای رشد گیاه به صورت محلول در اختیار گیاه قرار داده میشود.در ادامه مقاله با ما همراه باشید…
Soilless culture- The second part
The most widely used organic substrates planting
فناوری کشت و پرورش گیاهان در محیط بدون خاک به کمک محلول های غذایی هیدروپونیک نامیده میشود.
در این سیستم ها تمام عناصر غذایی مورد نیاز برای رشد گیاه به صورت محلول در اختیار گیاه قرار داده میشود.
در طی دهه ۱۹۳۰۰ میلادی، دبلیو اف گریک از کشت آبی در سطح وسیع و تجاری استفاده کرد و برای اولین بار واژه هیدروپونیک را از دو کلمه یونایی Hydrous هیدروس به معنی آب و Ponos به معنی کاشت است، معرفی نمود.
لذا واژه هیدروپونیک در اصل به معنای کشت در محلول غذایی (آب) میباشد.
اما به صورت یک مفهوم گسترده تر شامل کشت گیاهان در محیط جامد بی اثر (بستر های بی اثر) به کمک محلول های غذایی نیز میشود.
هیدروپونیک در واقع تکنولوژی پرورش گیاهان در محلول غذایی (آب و کود) با یا بدون استفاده از یک بستر جامد مصنوعی (برای مثال ماسه، سنگریزه، ورمی کولایت، پرلایت، پشم سنگ، خزه، خاک اره، تراشه چوب) به منظور سرپا نگهداشتن گیاه می باشد.
در سال های اخیر استفاده از اصطلاح کشت بدون خاک (soil-less culture) در منابع عملی رایج شده است.
زیرا بعضی از متخصصان اصرار دارند که واژهHydroponic معادلHydroculture فقط برای آبکشت، کشت در آب، یا محلول بکار برده شود نه به صورت عام.
بنابراین هیدروپونیک یا کشت بدون خاک، روشی است که گیاهان بدون استفاده از خاک به عنوان محیط کشت، پرورش می یابند. به عبارت دیگر به مجموعه روش های کشت گیاهان در محلول غذایی با یا بدون استفاده از بستر نگهداری غیر خاکی، اطلاق میشود.
در واقع هیدروپونیک تنها یک حالت از پرورش گیاه بدون خاک است و به روشی گفته می شود که در آن ریشه گیاهان در محلول غذایی ثابت که به گونه پی در پی تهویه شده یا در محلولی که همواره در حرکت است و یا در محلول غذایی به صورت آبفشان، معلق می باشد.
گیاهانی که در یک بستر غیر آلی (مانند شن، سنگریزه، پرلیت یا پشم سنگ) و یا یک ماده آلی (مثل اسفاگنوم پیت ماس یا پوست کاج) پرورش داده می شوند، الزاما هیدروپونیک نمی باشند.
امکان دارد برخی افراد با این تعریف ها موافق نباشند، زیرا برداشت کلی از هیدروپونیک این است که گیاه در محیط بدون خاک پرورش یافته و ۱۷ عنصر ضروری، بطور منظم به صورت محلول غذایی به گونه ای که ریشه گیاه را خیس کند، در دسترس آن قرار داده می شود.
۱- پیت ماس Peat moss :
پیت ماس یکی از رایج ترین موادی است که، در گلخانه ها و خزانه ها به عنوان بستر آلی، به کار می رود. پیت ماس معمولاً در ترکیب با سایر مواد به کار رفته و موجب افزایش ظرفیت نگهداری آب یا کاهش وزن بستر های رشد می شود. پیت ماس هایی که در باغبانی مورد استفاده قرار می گیرند، معمولاً به چهار گروه تقسیم بندی می شوند.
۱-۱ پیت ماس اسفاگنوم Sphagnum peat moss :
نوعی از پیت ماس است که اندکی تجزیه شده و دارای pH برابر با ۳ تا ۴ می باشد.
محتویات فیبر آن ۶۶% می باشد و یکی از مهمترین پیت ماس هایی است که، در صنعت گلکاری مورد استفاده قرار می گیرد.
پیت ماس اسفاگنوم متفاوت از پیت ماس است و از باقیمانده های خزه اسفاگنوم بدست آمده است.
پیت ماس اسفاگنوم عاری از بذور علفهای هرز، آفات و پاتوژن های بیماری زا می باشد.
پیت ماس اسفاگنیـــوم
۱-۲ پیت هیپنوم Peat Hypnum :
پیت هیپنوم بقایای تقریباً تجزیه شده گونه های خزه Hypnum می باشد. PH آن برابر ۵ تا ۷ و محتویات فیبر آن ۳۳% است.
۱-۳ پیت نی جگنی Reed sedge peat :
پیت نی و جگن، بقایای تقریباً تجزیه شده حاصل از نی، جگن، علفها و سایر گیاهان باتلاقی بوده و pH آن برابر با ۴ تا ۵/۷ است.
پیت هوموس معمولاً از پیت ماس هیپنوم یا پیت نی و جگن منشاء گرفته و بیشتر تجزیه شده است. این نوع پیت معمولاً قهوه ای تیره تا سیاه می باشد و قابلیت آن برای نگهداری رطوبت کم است.
۱-۴ پیت هوموسHomus peat :
پیت هوموس از مواد گیاهی کاملاً تجزیه شده بدست می آید و معمولاً به رنگ قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره است. ظرفیت نگهداری رطوبت آن بالا و PH آن برابر با ۵ تا ۵/۷ است.
خاک پیت خاکی است که مواد آلی تجزیه نشده به ضخامت مختلف با کمی مواد معدنی (رس، سیلت، شن) مخلوط گردیده و به رنگ سیاه در زیر لایه های خاک تکامل یافته مشاهده می گردد.
مواد آلی تجزیه نشده در خاک پیت عموماً از شاخ و برگ درختان در ارتفاعات پست و زمین های کم شیب مناطق جنگلی و یا ریشه و ساقه و برگ گیاهان علفی در مناطق مرتعی تشکیل یافته است.
خاک پیت عموما متشکل است از نوعی خزه موسوم به خزه اسفاگنـوم Sphagnum Sp است که در مرحله ای از چرخه عمر خود به خاک تبدیل شده اند.
محل به عمل آمدن پیت ماس خاک جنگلهای شمال اروپا و سواحل منتهی به اقیانوس منجمد شمالی است.
در حال حاضر بهترین معادن استخراج پیت ماس متعلق به کشور استونی است.
پیت ماس طبق تحقیقات به عمل آمده بهترین ماده کاملا ارگانیک برای جوانه زنی، کشت و نگهداری گیاه (به خصوص گیاهان آپارتمانی است) است که در سطح حرفه ای نیز مورد استفاده فراوانی قرار می گیرد.
اشکال مختلف پیت ماس
برای تشکیل خاک پیت تضاد شدید حرارتی و دما بین فصول سال ضرورت دارد، به عبارت دیگر در فصل زمستان خاک یخ بسته، در بهار و در اثر ذوب شدن یخ از آب اشباع شده و درتابستان تا عمق زیادی خشک می باشد و همین امر باعث تجزیه نشدن مواد آلی خاک می گردد.
این خاک ها قدیمی و در طول دوره بعد از یخبندان به وجود آمده اند و مناطق فعلی، خیلی برای تشکیل آن ها مناسب نمی باشد.
این خاک دارای رنگ سیاه و ضخامت متفاوت (گاهی بیشتر از یک متر)، ساختمان دانه ای درشت و اسیدیته یا PH آن حدود ۶ تا ۶٫۵ می باشد.
به علت داشتن خلل و خرج مناسب ظرفیت نگهداری رطوبت آن بسیار خوب، از نظر شوری مشکلی نداشته و عمدتاً کمتر از ۱ میلی موس می باشد.
از خاک پیت به عنوان یکی از مواد اولیه جهت بستر تولید قارچ تکمه ای در ایران استفاده می شود.
چون در تولید قارچ رطوبت زیاد مورد نیاز است ظرفیت نگهداری آب در خاک پیت بسیار بالا بوده و می تواند نیاز رطوبتی را تأمین نماید و از طرف دیگر با اضافه کردن کمی آهک به خاک پیت معدنی شدن مواد آلی به سرعت صورت گرفته و ازت تولید شده در چرخه غذائی مورد استفاده قرار می گیرد.
کوکوپیت بقایای اسفنجی حاصل از فرآوری پوست (مزوکارپ ) نارگیل می باشد.
کوکوپیت شامل فیبرهای کوتاه در حدود ۲% تا ۱۳% می باشد. فیبرهای آن ذرات کرک مانندی با اندازه های متفاوت میباشد.
کوکوپیت به شدت گازها و مایعات را جذب می کند. این خاصیت کوکوپیت به دلیل آرایش شش گوشه اش، موجب افزایش میزان سطوح تماس آن می شود.
کوکوپیت یک ماده هیدروفیلیکی یا جاذب آب است که، آب را سریعاً در تمام سطح بستر پخش می کند.
ابتدا کوکوپیت به رنگ خرمایی روشن بوده ولی، به مرور زمان به رنگ قهوه ای شکلاتی رنگ تبدیل می شود. این ماده اکنون در کشور سریلانکا تهیه شده و در بازار جهانی مورد استفاده قرار می گیرد.
قسمت های مختلف کوکوپیت در سایزهای متفاوت
کوکوپیت به عنوان ماده ای جانشین پیت، در بسترهای رشد به کار می رود.
امروزه این ماده را در ترکیبات بسترهای گلدانی مورد استفاده قرار می دهند. همچنین، کوکوپیت به عنوان بستری برای کشت هیدروپونیک گیاهان گلدار و سبزیجات، جانشین سایر مواد مانند راک وول، پرلیت و خاک اره می شود.
اسیدیته کوکوپیت کمتر از پیت اسفاگنوم می باشد.
محتوای نیتروژن و فسفر کوکوپیت اندک است، وزن مخصوص ظاهری، توانایی نگهداری آب و محتوای آب قابل دسترس کوکوپیت شبیه به پیت اسفاگنوم است.
فضای اشغال شده توسط هوا در کوکوپیت اندکی کمتر از پیت اسفاگنوم است. یکی از خصوصیات بسیار مهم کوکوپیت، به راحتی مرطوب شدن آن می باشد.
به نحوی که در صورت خشک شدن توانایی دوباره مرطوب شدن را دارد، در صورتی که پیت ماس این قابلیت را ندارد. هدایت الکتریکی کوکوپیت باید در کمتر از ds/m 0.5 حفظ شود.
کوکوپیت هایی که مدتی از تولیدشان می گذرد، دارای محتوای نمک کمتری اند، زیرا توسط آب باران شسته می شوند.
کوکوپیت دارای ویژگیهای موئینگی بهتری نسبت به پیت ماس و سایر مواد مورد استفاده در بستر گیاهان است.
کوکوپیت و سایر ترکیباتی که دارای خاصیت موئینگی بالایی می باشند، رطوبت یکنواخت تری را برای ریشه ها فراهم می کنند.
آنها قادر به افزایش تهویه در بستر و کاهش خشک شدن سطح بستر که، به واسطه از دست دادن رطوبت سطحی اتفاق می افتد، می باشند.
افزایش حضور این ترکیبات که برای نمو ریشه مناسب اند، دسترسی به رطوبت و مواد غذایی را برای ریشه افزایش می دهد. کوکوپیت دارای پایداری فیزیکی بالایی است که سلامتی گیاه را برای مدتی طولانی تضمین می کند.
کوکوپیت- پیت نارگیل یا Coir به عنوان یکی از بهترین، رایج ترین و مناسبترین مواد آلی برای مصارف ذیل در بخش کشاورزی است :
۱ – بستر کشت هیدروپونیک انواع گیاهان زینتی: رز – ژربرا – آلسترومریا – میخک.
۲ – بستر کشت هیدروپونیک انواع سبزی و صیفی: توت فرنگی- خیار- گوجه فرنگی- فلفل و مواد دیگر.
۳ – بستر کشت تولید انواع نشاءهای حاصل از بذر.
۴ – بستر کشت دوره انتقال برای محصولات حاصل از کشت بافت.
۵ – بستر کشت گیاهان آپارتمانی صادراتی.
۶ – جهت افزیش ضریب نگهداری آب در خاک در انواع محصولات در خاک های سبک.
کوکو پیت از لایه خارجی میوه نخل نارگیل بدست آمده و طی انجام مراحلی برای استفاده در بخش کشاورزی آماده می شود.
توده کوکوپیت اولیه به لحاظ سایز، نوع و شکل از اجزا مختلفی به شرح ذیل تشکیل شده است :
قطعات ریز شده در اثر پروسینگ در سایز Fine یا Medium می باشد و به Coir معروف است.
نوع Fine جهت کشت انواع بذور و نوع Medium جهت کشت توت فرنگی، خیار و گوجه مناسب است.
قطعات سخت لایه بیرونی دارای Cork و الیاف بوده که به Chips معروف است.
لایه روی توده به Husk معروف بوده که در عملیات جداسازی با Chips از الیاف وبخش های خرد شده جدا سازی می شود.
لایه Husk در کوکوپیت (تصویر بالا)، Chips خالص (تصویر پایین) که در بستر کشت ارکیده مورد استفاده قرار می گیرد.
با توجه به تنوع انواع کوکوپیت وگستردگی محصولات و اختلاف قیمت انواع کوکوپیت (کوکوپیت ریزتر قیمت پائین تر)، انتخاب کوکوپیت مناسب با نیاز محصول امری بسیار حساس و ضروری است.
به جزء موارد خاص که از انواع بخش های خالص کوکوپیت استفاده می شود (نظیر Chips خالص برای ارکیده)، در سایر موارد بسته به نیاز محصول اختلاط درصدی از بخش های مختلف کوکوپیت بستر مناسبی را برای کاشت ایجاد می کند.
Sorting & Graiding: جداسازی و دانه بندی بخش های مختلف CoConut (نارگیل).
Washing: شستشوی توده کوکوپیت جهت کاهش میزان شوری.
Mixing: اختلاط بخش های مختلف بر اساس سفارش و بر اساس نیاز محصول.
Buffirding: غنی سازی توده کوکوپیت به وسیله کلسیم.
Fumigating: ضد عفونی بر علیه انواع پارازیت ها بوسیله گاز.
Compressing: متراکم سازی جهت کاهش حجم و کاهش هزینه حمل.
Wrapping: بسته بندی به وسیله نایلن برای هر بلوک جهت حفظ سلامت بلوک در جابجایی وجلوگیری از آلودگی.
کوکوپیت جهت سهولت استفاده و کاهش هزینه های حمل به اشکال مختلفی ارائه می شود :
Block : جهت تسهیل و کاهش هزینه حمل، کوکوپیت را به صورت فشرده با میزان تراکم تقریبی یک پنجم در بلوک های ۵ کیلوگرمی توسط دستگاه پرس مخصوص آماده سازی می کنند.
حجم باز شدن این کوکوپیت ها بسته به درصد مواد اختلاطی و ابعاد بلوک بین ۴۵ تا ۷۰ لیتر می باشد.
نحوه آماده سازی بلوک کوکوپیت برای بستر کشت
Disk : جهت استفاده مستقیم در داخل گلدان برای برخی محصولات، از دیسک های فشرده در سایز های مختلف استفاده می شود.
این دیسک ها بسته به نوع گلدان مورد استفاده پس از آبگیری به اندازه حجم گلدان منبسط می شوند.
Grow Bag: جهت تسهیل در کشت برخی گیاهان کوکوپیت به صورت فشرده با ضخامت کم در داخل کیسه ای به ابعاد۱۰۰*۲۵ سانتیمتر بسته بندی می شود.
پس از آبگیری کوکوپیت متورم شده و تمام فضای کیسه را پر می کند.
کوکوپیت به شکل Grow Bag (تصویر سمت چپ)، به شکل دیسک (تصویر سمت راست).
Bag : در روش های قدیمی کوکوپیت با متراکم سازی بسیار کم در کیسه هایی با سایز های مختلف بسته بندی می شد. عموما در حمل های راه دور استفاده از این روش منجر به افزایش قیمت تمام شده کوکوپیت می گردد.
معرفی محصول :
منابع:
۱- ارزانی، ا. ۱۳۸۶. کشت بدون خاک (هیدروپونیک) تجاری و خانگی. انتشارات دانشگاه اصفهان.
۲- رضایی زاده .۱۳۸۶. کتاب مدیریت کشت بدون خاک. انتشارات دانشگاه تبریز.
۳- خوشخوی، م. ۱۳۹۳٫ اصول نوین باغبانی. انتشارات دانشگاه شیراز.
گرد آورنده : سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی.
پیشنهاد ما به شما:
دیدگاهتان را بنویسید