کرم مفتولی های سیب زمینی معمولا گونه هایی از دو خانواده ی Elateridae و Alleculidae می باشند. Alleculidae یکی از بزرگ ترین خانواده های راسته سخت بالپوشان می باشد. هوشمند (۱۳۷۹) تاکید نمود که کرم های مفتولی مزارع سیب زمینی مشهد و جلگه ی رخ به دو خانواده Alleculidae و Elateridae تعلق دارد ولی تنوع افراد گونه ی Elateridae به خصوص جنس Agriotes بیشتر است.
(Agriotes lineatus L. (Col., Elateridae
elongates Marsch
Melanotus fucips Gyllenhal
کرم مفتولی های سیب زمینی معمولا گونه هایی از دو خانواده ی Elateridae و Alleculidae می باشند. Alleculidae یکی از بزرگ ترین خانواده های راسته سخت بالپوشان می باشد. هوشمند (۱۳۷۹) تاکید نمود که کرم های مفتولی مزارع سیب زمینی مشهد و جلگه ی رخ به دو خانواده Alleculidae و Elateridae تعلق دارد ولی تنوع افراد گونه ی Elateridae به خصوص جنس Agriotes بیشتر است.
در این مناطق ۲۶/۲ درصد خسارت به کرم های مفتولی و ۲۵/۸ درصد به کرم های مفتولی بر و کرم های سفید ریشه مربوط بوده است. در سال های اخیر این کرم ها در مزارعی که قبل از کشت سیب زمینی، چندین سال زیر کشت یونجه یا غلات بوده اند تراکم جمعیت بیشتری یافته اند. همچنین چندین گونه از جنس Conoderus هم در مناطق تولید سیب زمینی یافت شده اند. کرم مفتولی A. lineatus گونه غالب اکثر نقاط کشور می باشد.
کرم های مفتولی در اکثر کشور های جهان وجود داشته و به گیاهان مختلفی نظیر سیب زمینی، گندم، هویج، ذرت، کاهو، گوجه فرنگی، چغندرقند، توتون، تره فرنگی، جو و پنبه خسارت می زند. خسارت این آفت در همدان، زنجان و خراسان بیشتر از سایر استان ها می باشد. لاروهای این آفت در اکثر مزارع به خصوص مزارع گندم شهرستان کلاله نیز دیده شده اند.
کرم های مفتولی طی دوره رشد لاروی در اعماق مختلف از مواد گوناگون و بسیار متنوع شامل میسلیوم قارچ های خاکزی، چوب، مواد پوسیده، غده های سیب زمینی، بذور و جوانه های تازه سبز شده، ریشه نازک و موئین گیاهان از جمله گندم، هویج، ذرت، کاهو، گوجه فرنگی، چغندر قند و.. تغذیه نموده، سبب افت شدید کیفیت محصول می شود.
حشره کامل
حشرات کامل به طول ۷-۱۰ میلیمتر با عرض بدن حدود ۳ میلیمتر می باشند. بدن کشیده، مسطح، با رنگ عمومی قهوه ای است که در دو طرف بالپوش ها با یکدیگر موازی هستند. انتهای بدن کمی باریک می شود. شاخک ها اره ای بوده و روی بالپوش ها نقاطی به صورت خطوط موازی وجود دارد.
از مشخصات رفتاری عمده این حشرات آن است که چنانچه به پشت بیفتند به وسیله یک جهش ناگهانی صدادار خود را در وضع عادی قرار می دهند که از این مکانیسم در مواجه با دشمن طبیعی نیز استفاده می کنند و به همین دلیل به آن ها سوسک های تق زنک Click beetle می گویند.
حشره کامل کرم مفتولی
تخم ها به صورت دسته ای، کوچک، به طول کمتر از نیم میلیمتر، تخم مرغی و به رنگ سفید هستند که به وسیله حشرات ماده در درون خاک قرار داده می شود (حبیبی و همکاران، ۱۳۸۳ ).
شفیره (شکل بالا سمت چپ)، تخم ( سمت راست بالا)، سنین مختلف لاروی (سمت چپ پایین) و مراحل مختلف رشدی و خسارت کرم مفتولی (پایین سمت راست)
لارو حشره ای قهوه ای رنگ، دراز و دارای پوست سخت است و به همین علت به آن لارو مفتولی می گویند. طول بدن لاروها ۲۰-۱۷ میلیمتر بوده و به صورت عمودی در داخل خاک های مرطوب حرکت می کنند.
لارو کرم مفتولی
شفیره به رنگ سفید و شکننده می باشد. لارو کامل با تشکیل لانه ای در خاک به شفیره تبدیل می گردد.
افراد این خانواده معمولا از آفات مهم خاکزی و زیان آور محصولات زراعی به ویژه از آفات مهم سیب زمینی در اکثر مناطق دنیا و ایران می باشند. دوره لاروی آن ها در داخل خاک سپری می شود. این کرم ها در دوره رشد طولانی گاهی بالغ بر ۳-۲ سال در درون خاک مزارع سیب زمینی با تغذیه از غده های بذری و ساقه های زیرزمینی و در نهایت از غده های تازه تشکیل شده، موجب صدمات شدید به بوته و غده سیب زمینی می گردند.
غده های آلوده با توجه به تغذیه و آثار به جا مانده ناشی از آن، بازارپسندی خود را از دست می دهند و در صورت خریداری شدن نیز در هنگام پوست گیری، بخشی از آن ها دور ریخته می شود. حشرات کامل از گرده گل ها تغذیه کرده و خسارتی به سیب زمینی وارد نمی کنند. در واقع خسارت اصلی مربوط به تغذیه لاروها از غده سیب زمینی می باشد که در داخل آن دالان هایی به طور عمودی یا مورب به قطر ۳-۲ میلیمتر ایجاد کرده و در داخل این دالان ها به فعالیت می پردازند.
نفوذ خاک به داخل این دالان ها سبب افت کیفی محصول می گردد. میزان قند موجود در غده بر درصد آلودگی غده ها به کرم های مفتولی موثر بوده و در این میان، تاثیر قندهای گلوکز و فروکتوز بیش از ساکاروز بوده است.
خسارت کرم مفتولی در غده سیب زمینی و ریشه هویج
۱- lineatus زمستان را به صورت لاروهای ۱ تا ۵ ساله در عمق ۳۰-۲۰ سانتی متری خاک سپری می کند و در اواخر اردیبهشت تا اواخر خرداد دوره شفیرگی را طی می نماید. حشرات کامل در اواخر خرداد و اوایل تیرماه ظاهر می شوند و افراد ماده پس از جفت گیری برای تخمگذاری به داخل خاک نفوذ نموده و تخم های خود را در عمق ۶-۲ سانتیمتری خاک روی ریشه گیاهان میزبان به صورت انفرادی یا در دستجات ۱۵-۵ عددی قرار می دهند.
هر حشره ماده در مجموع ۲۰۰ عدد تخم تولید می کند. تخم ها پس از ۶۰-۲۵ روز تفریخ می شوند و لاروهای حاصله با ایجاد دالان به داخل غده ها نفوذ می کنند. دوره لاروی طولانی است که بین ۵-۳ سال طول می کشد و لاروها بین ۱۳-۸ بار پوست اندازی می کنند (فورلان،۲۰۰۴). لاروها احتیاج مبرمی به رطوبت داشته و در برابر خشکی بسیار حساس می باشند، به طوری که درصد قابل توجهی ازجمعیت آن ها دراثرخشکی طولانی مدت از بین می روند.
دوره شفیرگی ۵-۳ هفته به طول می انجامد. حشرات کامل پس از خروج از پوسته شفیرگی ممکن است مدتها در آن باقی بمانند تا شرایط مساعد شود. دوره یک نسل آفت حدود۳۲ ماه است که دوره جنینی تخم ها ۱۶-۱۴ روز و دوره شفیرگی ۵۵ روز می باشد، بنابراین طولانی ترین مرحله رشدی این آفت دوره لاروی است. لاروها پس از چندین بار تغییر جلد، حرکت و جابه جایی زیاد در اعماق مختلف خاک وتغذیه از مواد مختلف، دوره رشدی خودرا سپری می کنند(حبیبی و همکاران،۱۳۸۳).
حشرات ماده گونه Agriotes brevis candeze پس از جفت گیری، تخم های خود را به صورت توده ای در سطح خاک قرار می دهند. لارو سن یک پس از خروج از پوسته تخم در داخل خاک از مواد پوسیده وبقایای گیاهی و در سنین بالاتر از غده سیب زمینی تغذیه می کنند. در اراضی با بافتهای سبک تر و دارای مواد آلی بیشتر، به خصوص زمینهایی که مرتبا مقادیر زیادی کود حیوانی دریافت می کنند جمعیت لاروهای سنین پایین نسبت به خاکهای دارای بافتهای سنگین تر، بیشتر است که این را می توان حساسیت شدید لاروهای جوان نسبت به شرایط محیطی نسبت داد.
لاروهای جوان برای زنده ماندن باید حتما مواد غذایی تازه، رطوبت کافی و تهویه مناسب داشته باشند. چون در غیر این صورت تلفات سنگینی را متحمل خواهند شد، در حالیکه لاروهای مسن تر که عمده خسارت وارده به محصول سیب زمینی ناشی از فعالیت آن ها است نسبت به شرایط نامساعد محیطی دارای تحمل بیشتری هستند. (باقری و همکاران،۱۳۸۳ الف).
الف-زراعی
۱-تناوب: کشت پشت سرهم سیب زمینی تراکم این آفت را به شدت بالا می برد، بنابراین رعایت تناوب زراعی و عدم کشت متوالی سیب زمینی و قرار دادن محصولات غیر میزبان در برنامه تناوب از مهم ترین راهکارها برای مقابله بااین آفت است. در همین ارتباط و با توجه به گرایش شدید این آفت به گندم، معمولا کشت سیب زمینی پس از گندم نیز به افزایش تراکم این آفت منجر شده و خسارت بیشتر سیب زمینی را سبب می شود.
بنابراین بایستی در مناطق آلوده از کشت سیب زمینی پس از گندم اجتناب نمود. باقری و نعمت اللهی (۱۳۸۳) معتقدند که جمعیت آفت در زمین هایی که قبلا مرغزار بوده و در مزارعی که بلافاصله بعد از یونجه و غلات، سیب زمینی کاشته می شود بالا می رود.
۲-اجرای عملیات صحیح زراعی، اطلاع از میزان آلودگی این آفت درخاک مزرعه قبل از کشت، عدم کشت سیب زمینی در مزارع بسیار آلوده و انجام به موقع عملیات زراعی به ویژه تقویت حاصلخیزی خاک با استفاده از کودهای ازته، از راه های موثر درتقلیل جمعیت این آفت می باشد.
۳-آیش نگهداشتن زمین و حذف علف های هرز در طول تابستان برای مناطقی که در فصل زمستان مورد کشت قرار می گیرند. اعمال این روش در جنوب ایران می تواند در کاهش جمعیت این کرم ها موثر باشد.
۴-انجام عملیات زراعی زمستانه شامل شخم، دیسک و یخ آب می تواند از نابودی کرم های درون خاک موثر می باشد.
۵- خشکی دادن به زمین: درزمان آیش باید از آب گرفتگی مزرعه آلوده جلوگیری نمود. این روش برای مناطقی که آلودگی زیاد است، روش مناسبی می باشد، چون آفت در زمینهای خشک فعالیت چندانی ندارد.
۱- شکار حشرات بالغ با استفاده از تله های نوری یا فرمونی در دوره ظهور حشرات بالغ (معمولا در اردیبهشت ماه) از روش های موثر در تقلیل تراکم این آفت می باشد (باقری و همکاران،۱۳۸۲).
۲- استفاده از تله های طعمه ای: بکارگیری تله های طعمه ای روش مناسبی برای جمع آوری این آفت و کاهش میزان خسارت آن می باشد. با قرار دادن مقادیری از این بذور(جوانه گندم،ذرت،چاودار) در چاله هایی در زیر خاک سطحی، می توان ضمن اطلاع از تراکم این آفت نسبت به جمع آوری و نابودی آن اقدام نمود (باقری ونعمت نعمت اللهی،۱۳۸۱ الف) یا اینکه پس از انجام شخم یا دیسک در جاهایی که علفهای هرز مسن یونجه و شبدر وجود دارد، از طعمه (هویج، بسته های ذرت یا دانه های گندم یا آرد گندم) استفاده نمود. از این تله ها موقعی که دما در عمق ۱۵٫۵-۱۰٫۵ سانتیمتری خاک ۱۰ درجه سانتیگراد باشد، می توان استفاده کرد.
عواملی از جمله قارچ ها، باکتری ها، نماتدهای انگل و پرندگان می توانند در تقلیل تراکم این آفت نقش داشته باشند که البته بهره گیری از اینها، نیازمند انجام مطالعات بیشتری است.
مبارزه شیمیایی با این آفت مشکل است ولی درصورتی که انبوهی آن زیاد باشد میتوان از سمومی نظیر کربوفوران گرانول ۵% و یا دیازینون گرانول ۱۰% به میزان ۱۰ کیلو در هکتار استفاده نمود.
در مناطقی که خسارت کرم مفتولی زیاد باشد بایستی خاک زمین زراعی را قبل از کشت بهاره با گرانول دیازینون پنج درصد به نسبت ۳۰ کیلوگرم درهکتار آغشته نمود و سپس به وسیله دیسک یا هر وسیله دیگری سم مذکور را به عمق ۲۰ تا ۲۵ سانتی متری خاک رسانید. هم چنین می توان به جای دیازینون از فورادان به نسبت ۵/۱ کیلوگرم در هکتار استفاده نمود (اسماعیلی و همکاران،۱۳۷۴).
منبع : م. خانجانی. ۱۳۹۱٫ آفات سبزی و صیفی ایران. انتشارات دانشگاه بوعلی سینا.
گرد آورنده : سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی.
پیشنهاد ما به شما:
دیدگاهتان را بنویسید