نماتد گیاهان جالیزی – بخش دوم - آموزش کشاورزی و باغبانی

نماتد ساقه و پیاز

Stem and Bulb Nematode

نماتد ساقه و پیاز گسترش جهانی دارد. اما بیشتر در مناطق معتدله شیوع دارد و خسارت می زند.

این بیماری اولین بار در هلند در سال ۱۸۸۳ و در ایالات متحده درسال ۱۹۳۱ گزارش شده است. در ایران نماتد Ditylenchus dipsaci در روی یونجه گزارش شده است.

علاوه بر این نماتد به ۴۰۰ گونه گیاه حمله می‌کند. اما نژاد خاصی از نماتد به پیاز حمله می‌کند. سبزیهایی از قبیل سیر، لوبیا، باقلا، کلم، هویج، کرفس، مارچوبه، جعفری، نخود، سیب‌زمینی و کدو مورد حمله نماتد Ditylenchus dipsaci قرار می‌گیرد.

علائم و نشانه‌های خسارت نماتد ساقه و پیاز :

در مزارع آلوده به نماتد Ditylenchus dipsaci ظهور گیاهچه‌های پیاز به کندی انجام گرفته، میزان سبز شدن گیاه بطور قابل ملاحظه‌ای تقلیل می‌یابد.

بیشتر از نصف تعداد گیاهچه‌های ظاهر شده بیمار و زرد رنگ هستند، پیچ خورده و هلالی بنظر رسیده و در امتداد کوتیلودون نواحی برجسته‌ای دیده می‌شود.

کوتیلودون ها معمولا باد کرده‌اند و اپیدرمشان به صورت توری ترک برداشته و بیشتر گیاهچه‌های مریض ظرف سه هفته بعد از کاشت از بین می‌روند و بقیه بعدا می‌میرند.

وقتی که در داخل خاک آلوده پیاز کاشته می‌شود علائم روی گیاهان درحال رشد تقریبا بعد از سه هفته شروع می‌گردد وشامل کوتولگی، لکه‌های زرد کم رنگ، آماس و زخمهای باز روی برگهاست.

خسارت نماتد ساقه و پیاز Ditylenchus dipsaci

خسارت نماتد ساقه و پیاز Ditylenchus dipsaci

روی برگ ها :

نوک برگها از بین می‌رود و برگهای مسن‌تر به دلیل از بین رفتن تیغه‌ی میانی سلولها چنان ضعیف می‌شوند که نمی‌توانند خود را قائم نگهدارند و روی زمین می‌غلطند. برگهای ساقه های بوته آلوده بعضا سفیدرنگ می شوند.

روی ساقه :

روی ساقه، جوانه‌ها یا گیاهان جوان برآمدگی هایی بوجود می‌آید و برگها کوتاه و پیچیده می‌شوند. ساقه و گردن پیاز نرم می‌گردد و این نرم شدن به تدریج به طرف پایین و تک تک فلس ها رسوخ می کند و باعث خاکستری شدن و نرم گردیدن آن ها می شود. در موارد پیشرفته تر تمام پیاز یا قسمت اعظم آن نابود می شود.

خسارت نماتد ساقه و پیاز در باقلا

خسارت نماتد ساقه و پیاز در باقلا

روی غده :

پیازهای آلوده ممکن است شکاف بردارند یا اینکه جوانه زده و دو پیازه و ناقص شوند. در هوای خشک پیاز ها خشک، بی بو و خیلی سبک می شوند.

در فصول مرطوب به وسیله مهاجمین ثانوی پوسیدگی نرم تولید می گردد و تمام پیاز خراب و بدبو می شود. پیازهای آلوده گاهی از بیرون سالم به نظر می‌رسند اما در انبار پوسیدگی ادامه یافته، فلس های خارجی جدا می شوند و فلس های نرم، باد کرده با ظاهری شبیه یخ زدگی آشکار می گردند.

مطالعه کنید: گیاهان سمی و خطرناک جهان

نماتد در داخل ساقه و اندامهای هوایی است و علوفه خشک برداشت شده نیز آلوده به نماتد است و در یونجه های بذری که این بذرها همراه با کاه و کلش است آلودگی به نماتد به شدت دیده می شود.

مرفولوژی و بیولوژی نماتد ساقه و پیاز :

عامل بیماری نماتد Ditylenchus dipsaci (Kuehn) Filip. می‌باشد که طول آن ۱٫۳-۱ میلیمتر است و حدود۳۰ میکرومتر قطر دارد. روی بدن استوانه‌ای آن خطوط اریب دیده می‌شود. دم نماتد نر و ماده تیز است.

نماتد Ditylenchus dipsaci

نماتد Ditylenchus dipsaci

هر نماتد ماده ۲۰۰ تا۵۰۰ تخم می‌گذارد. اولین پوست‌اندازی در تخم انجام می‌شود.

پوره مرحله دوم از تخم خارج شده، به سرعت پوست دوم و سوم را نیز انداخته و پوره قبل از بلوغ یا عفونت‌زا را تولید می‌کند.

این پوره می‌تواند شرایط یخبندان و خشکی شدید را تحمل کرده و در داخل بافتهای گیاهی مثل ساقه‌ها، برگها، پیازها، بذرها یا درداخل خاک به سر برد.

هنگامی که قسمتهای هوایی گیاه میزبان با غشایی از آب پوشیده می‌شود، نماتدها به طرف بالا حرکت کرده و خود را به سر شاخه‌ها و برگهای جدید و جوان می‌رسانند و سپس از طریق روزنه‌ها، شکافها یا مستقیما به داخل پایه ساقه‌ها یا محور برگ رخنه می‌کند.

بعد از ورود به گیاه میزبان پوست چهارم را انداخته، تبدیل به نر یا ماده می‌شود. چرخه کامل زندگی حدود ۱۹تا ۲۵ روز طول می‌کشد. تولید مثل در بافت های آبدار سریع الرشد یا در اندام های ذخیره ای انجام گرفته و در تمام سال ادامه می یابد و فقط مواقعی که هوا سرد است متوقف یا کند می‌شود.

نماتد D. dipsaci یک نماتد داخلی پیاز، ساقه و برگ است و نسل بعد در همین بافت ها به زندگی ادامه داده و فقط در شرایطی که زندگی در بافت های گیاهی نامناسب می شود به داخل خاک فرار می کند.

وقتیکه پیازها شدیدا آلوده شوند، می‌پوسند. پوره‌های قبل از بلوغ از آنها خارج شده و گاهی اوقات دراطراف ساقه زیرزمینی پیازهای خشک شده به صورت توده سفید خاکستری پنبه‌ای که پشم نماتد خوانده می‌شود اجتماع کرده و برای سالهای سال در همین جا می‌تواند زنده بمانند.

مطالعه کنید: کاشت داشت و برداشت کیوی بخش اول : احداث باغ کیوی

خسارت نماتد ساقه و پیاز در یونجه (شکل سمت راست)، توده پشمی نماتد ساقه و پیاز (شکل سمت چپ).

خسارت نماتد ساقه و پیاز در یونجه (شکل سمت راست)، توده پشمی نماتد ساقه و پیاز (شکل سمت چپ).

چرخه بیماری نماتد ساقه و پیاز :

وقتی که نماتد‌ها به بذر در حال جوانه زدن یا گیاهچه جوان حمله می‌کنند، از نزدیکی کلاهک ریشه هیپوکوتیل یا از نقاطی که هنوز داخل بذر است وارد می‌شوند. نماتدها بیشتر روی سلولهای پارانشیمی پوست تغذیه می‌کنند.

در همین حال سلولهای اطراف نماتدها شروع به تقسیم شدن و بزرگ شدن می‌کنند. نتیجتا برجستگی هایی روی گیاهچه ها بوجود می‌آید.

گیاهچه‌ها بسته به اندازه و تراکم این برجستگی ها ممکن است ناقص‌العضو شده پیچیده شوند، انحنا حاصل کنند و یا بصورت دیگری تغییر شکل دهند.

شکاف برداشتن اپیدرم اغلب راه ورود برای مهاجمین ثانوی از قبیل باکتریها و قارچها باز می‌کند. بعد از رخنه نماتد سلولها بزرگ می‌گردند، کلروپلاستها ناپدید، فضاها بین سلولی داخل بافت پارانشیم افزایش می‌یابند.

این اثرات اغلب قبل از تماس نماتد با سلولها ایجا می‌شود و این دال بر این است که تراوشات بزاقی قبل از پیشرفت نماتد منتشر می‌گردند.

سلول های پارانشیمی در هم ریخته در ابتدا منظره پوره ای سفیدی دارند اما مهاجمین ثانوی معمولا وارد عمل شده، آن ها را قهوه ای می کنند. گسترش آلودگی به داخل پیاز در مزرعه و انبار ادامه می یابد تا اینکه معمولا تمام پیاز از بین می رود.

چرخه زندگی نماتد ساقه و پیاز

چرخه زندگی نماتد ساقه و پیاز

کنترل نماتد ساقه و پیاز:

۱- تناوبهای طولانی ( ۳-۲ سال) با گیاهان مقاوم از قبیل اسفناج، چغندر، کاهو و گیاهان خانواده غلات

۲- استفاده از پیاز و بذرعاری ازنماتد

۳- ضد عفونی پیاز و بذرآلوده با قراردادن در آب ۴۶ درجه سانتیگراد به مدت یک ساعت

۴- مبارزه درمزارع بوسیله فومیگاسیون خاک : مبارزه با این نماتد را در مزارع وسیع اگر چه بسیار گران تمام می شود، می توان با فومیگاسیون خاک در پاییز انجام داد.

۵- بعداز کاشت با استفاده از سموم نماتدکشاز قبیل دی کلروپروپان + دی کلروپروپن (D-D )

۶- برای جلوگیری از آلودگی مجدد ضد عفونی وسایل کشاورزی

منبع : اعتباریان. ح، ر. ۱۳۸۷٫ بیماری های سبزی و صیفی و روش های مبارزه با آن ها. انتشارات دانشگاه تهران.

گرد آورنده : سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی.