گلخانه عبارت است از ساختاری که در آن گرما، رطوبت، نور و میزان دی اکسید کربن قابل کنترل است. درون آن گیاهان را می توان در تمامی سال، به ویژه درخارج از فصل، پرورش داده، برخی از محصول ها را با وادارسازی پیش رس کرد و یا می توان برای تمام یا قسمتی از سال گیاهان را درآب هوای نامناسب نگهداری نمود. ساخت و راه اندازی گلخانه نیاز به بررسی، آگاهی و کمک از چندین متخصص دارد.
گلخانه عبارت است از ساختاری که در آن گرما، رطوبت، نور و میزان دی اکسید کربن قابل کنترل است. درون آن گیاهان را می توان در تمامی سال، به ویژه درخارج از فصل، پرورش داده، برخی از محصول ها را با وادارسازی پیش رس کرد و یا می توان برای تمام یا قسمتی از سال گیاهان را درآب هوای نامناسب نگهداری نمود. ساخت و راه اندازی گلخانه نیاز به بررسی، آگاهی و کمک از چندین متخصص دارد.
برای انتخاب مکان گلخانه نکته های زیر باید در نظرگرفته شود:
آب و هوا: گلخانه باید درمکانی ساخته شود که از دمای متعادل برخوردار است تا هزینه های گرمایشی و سرمایشی گلخانه به کمینه خود برسد. مناطق خیلی سرد یا خیلی گرم برای ساخت گلخانه مناسب نیستند.
۲- پستی و بلندی: زمین های مسطح زمین های مسطح برای ساخت گلخانه بهترند و راه اندازی گلخانه روی آن ها آسان تراست. مناطق تپه ای یا شیبدار می تواند جا به جایی روزانه گیاهان و دیگر مواد را دشوار سازد. زهکش مناسب و امکان وقوع سیل در منطقه باید مورد توجه قرار گیرد.
۳- قابلیت دسترسی: دسترسی آسان به بازار به ویژه برای خرده فروشی فرآورده ها، اهمیت دارد، قابل دسترس بودن برای عمده فروشان نیز از این نظراهمیت دارد که باید به ویژه درشهرهای بزرگ، نزدیک ….باشد تا از هزینه های ترابری بکاهد.
۴- آب: دردسترس بودن و کیفیت آب باید از عواملی باشد که از ابتدا مورد توجه قرار گیرد. آب زیاد و با کیفیت خوب، تولیدرا آسان تر می سازد. کیفیت آب باید باگرفتن نمونه بیش از یک بار درفصل های مختلف مورد آزمون قرارگیرد.
۵- قوانین: بیشترکشورها قوانین دارند که باید رعایت شوند. باید اطمینان حاصل شود که محل انجام کار برای ساخت گلخانه وکار تجاری مناسب است.
۶- توسعه: هنگام خرید زمین، خردمندانه است که در صورت داشتن سرمایه، زمین را بیش ازآنچه در حال حاضر مورد نیازاست و برای توسعه آتی است، خریداری نمود.
۷- تامین نیروی کار : با افزوده شدن به دستمزدها، محل ساخت گلخانه در رابطه با نیروی کار به صورت روزافزون اهمیت پیدا می کند.
گلخانه ها بطور معمول از اجزای زیرتشکیل شده اند:
الف:چارجوب گلخانه:
استخوان بندی گلخانه از مجموعه پایه هایی که به فاصله حدود سه متر ازیکدیگر قرار دارند و تیرهای سقف تشکیل شده است. در پیرامون گلخانه دیواره ای به ارتفاع ۶۰ تا۹۰ سانتیمتر دارد که ازآجر یا سیمان ساخته شده است. سقف گلخانه باید دارای لبه هایی باشد که از ریزش آب روی بدنه گلخانه جلوگیری کند. درقسمت بالایی سقف برخی از گلخانه ها، محلی برای دسترسی قسمت های مختلف سقف وجود دارد که هواکش های گلخانه در نزدیکی آن قرار دارند.
در گزینش مواد برای استخوان بندی گلخانه باید استحکام، دوام و هزینه نگهداری رادرنظرگرفت. موادی که بطور معمول در ساخت استخوان بندی گلخانه از آن ها استفاده می شود، چوب، فولاد و آلومینیوم می باشد.
ب: پوشش شفاف گلخانه:
ازآن جایی که عبور نور از شیشه، به راحتی صورت می گیرد، برای پوشش گلخانه به میزان زیادی از شیشه استفاده می شود تا گیاهان درون گلخانه از نور خورشید بیشترین استفاده را بنمایند. یکی از معایب شیشه، شکستنی بودن آن به ویژه با تگرگ می باشد. امروزه، برای پوشش گلخانه از پلاستیک نیز استفاده می شود. مهمترین مواد پلاستیکی برای پوشش گلخانه ها عبارت اند از پلی اتیلن یا پلاستیک معمولی که نور را به نسبت خوب عبور می دهد اما دوام آن کم است ولی نوع با دوام ترآن که ضد پرتو فرابنفش است وجود دارد، پلی واینیل کلراید که دوام آن بیشتر از پلی اتیلن است، پلی استرکه به اندازه شیشه از خود نور عبور می دهد، شفاف هم باقی می ماند، اما خیلی گران است و سرانجام فایبرگلاس که دوام زیادی دارد و چندین سال می توان از آن استفاده کرد ولی به تدریج،درعرض چند سال شفافیت آن کم می شود و از همه انواع پلاستیک گرانتر است.
پ: سکوهای گلخانه:
این سکوها به منظور کنترل بهتر شرایط محیطی و بازده بهتر، داخل گلخانه ساخته می شوند. با آنکه ارتفاع و به ویژه عرض سکوها بسته به نوع گیاهی که پرورش داده می شود متفاوت است. به طور معمول ارتفاع سکو را بین ۸۵ تا ۹۰سانتیمترمی گیرند و در ساخت آن از چوب، آجر، سیمان و غیره استفاده می شود.
ت: بسترهای گلخانه:
بسترهای زمینی گلخانه برای تولید گل های بریدنی مانند ورد به کار گرفته می شوند. به طور معمول بسترهای زمینی اندکی بالا ساخته می شوند تا از راهروها جدا شده و امکان زهکشی بهتر و کنترل بیماریزاها فراهم شود.
ث : راهروهای گلخانه:
برای تهویه گلخانه، دریچه هایی در کناره ها و یا در سقف گلخانه قرار داده می شود که با دست و یا بطور خودکار با استفاده از ترموستات و موتورهای برقی، باز و بسته می شوند.
ج : اتاق کار گلخانه :
هرگلخانه یا مجموعه ای از گلخانه ها باید دارای اتاقی باشد که در آن وسایلی مانند خاک، ماسه، پیت، کود شیمیایی، ابزار کار، گلدان، انواعی از حشره کش ها و قارچ کش ها، میز درجه بندی و بسته بندی گل ها و غیره وجود داشته باشد.
اجزای اصلی یک گلخانه
گلخانه ها بسته به نیاز ممکن است از نظر نوع ساختار، به شکل های زیر ساخته شوند:
از نظر شکل :
گلخانه های یک طرفه
گلخانه های نیمه دو طرفه
گلخانه دو طرفه
گلخانه آ شکل (A- Shaped )
گلخانه های جوی و پشته ای
گلخانه های نیم استوانه ای (کوانست Quonset )
از نظر ساختار جدا یا متصل بودن :
گلخانه های تک واحدی
گلخانه های چند واحدی (متصل به هم)
از نظر دما :
گلخانه سرد
گلخانه نیمه گرم
گلخانه گرم
گلخانه گرم و مرطوب
این گلخانه به طورمعمول درکنار دیوار ساخته می شود. به صورتی که دیواره شمالی آن با مصالح ساختمانی بنا شده و تمامی دیواره های شرقی و غربی یا قسمتی از آن ها نیز از آجر ساخته می شوند. دیواره جنوبی گلخانه کوتاهتر از دیواره شمالی آن است،بنابراین، گلخانه دارای سقف شیشه ای شیبدار است.
زاویه سقف با سطح زمین ۳۰ تا ۵۵ درجه می باشد. به طورکلی،مقدار شیب سقف بستگی به عرض جغرافیایی محل دارد بدین ترتیب که در نیمکره شمالی، هرچه محل جغرافیایی از خط استوا دورترباشد، سقف مایلتر و هرچه جنوبی ترباشد، زاویه ای که سقف با سطح زمین تشکیل می دهد، کمتر است.
زیرا بیشترین استفاده از نورخورشید در گلخانه هنگامی صورت می گیرد که نور به طور عمود بر سطح گلخانه بتابد و بازتاب نداشته باشد و چون هرچه به طرف قطب نزدیکتر شویم پرتو خورشید بصورت مایلتر می تابد، بنابراین توصیه می شود که در ساختار گلخانه شیب لازم رعایت شود. به طور معمول در گلخانه در دیواره شرقی یا غربی گلخانه قرار دارد.
گلخانه یک طرفه
در این گلخانه سقف از دو سو شیب دارد و دیواره شمالی بلندتر از دیواره جنوبی است. بنابراین دوسوی شیبدار سقف از نظراندازه نامساوی است به طوری که بالاترین نقطه سقف گلخانه به اندازه یک سوم عرض گلخانه با دیواره شمالی فاصله دارد. دراین حالت لازم است که پایه هایی آهنی در زیر بالاترین نقطه سقف قرار گیرد تا سقف را مستحکم نگهدارد. دیواره شمالی گلخانه را به اندازه ۷۰/۱ تا ۳ متر از دیواره جنوبی بلندتر می سازند.
گلخانه نیمه دو طرفه
پ:گلخانه دو طرفه :
جهت (یعنی طول) این نوع گلخانه شمالی – جنوبی است و ارتفاع دیواره های جانبی گلخانه در تمام جهت ها باهم مساوی است.سقف گلخانه از دوسو هم شیب و هم اندازه است.ارتفاع سقف در بلندترین نقطه آن به طول معمول ۵/۲ تا ۵/۳ متر و عرض آن بین ۳ تا ۶ متراست.
گلخانه دو طرفه
ت : گلخانه آ شکل : در این نوع گلخانه پهنای دو سقف مساوی است. ارتفاع گلخانه در بالاترین نقطه سقف ۲٫۵ تا ۳٫۵ متر است. زاویه شیب سقف ۳۵ تا ۵۵ درجه می باشد.
گلخانه A شکل
ث : گلخانه تونلی یا نیمه استوانه ای:
گلخانه تونلی به نسبت ساخت ارزان و آسان دارد و سقف آن قوسی شکل است. این نوع گلخانه بسیار متداول شده است. بسیاری از آن ها با دولایه از پلی اتیلن پوشیده شده و به نام دو پلاستیکی معروف شده است. اسکلت آن توسط لوله های آب ساخته می شود که قوس ۱۸۰ درجه دارندو توسط نیروهای فرعی که در امتداد طولی گلخانه قرار دارند نگهداشته می شود. فاصله تیرهای اصلی از هم ۴٫۵ متر و فاصله تیرهای فرعی از هم ۱٫۲ تا ۰٫۹ متر می باشد که به صورت مجزا از هم قرار گرفته اند.
گلخانه تونلی
گلخانه های تک واحدی :
در گلخانه های تک واحدی راحت تر می توان به دمای مورد نظر رسید و همچنین تهویه این نوع گلخانه ها (بدون صدمه به گیاه ) ساده تر است. نور وارد شده به گلخانه تک واحدی در منطقه رشد گیاهان به صورت یکنواخت توزیع می شود. در حالیکه در گلخانه های چندتایی محل های اتصال نور ورودی را شکسته و روی گیاهان سایه می اندازد و منجر به کاهش رشد گیاهان می گردد. داشتن فاصله مناسب اطراف گلخانه باعث ذوب سریع برف ( بدون ایجاد خسارت) می شود. همچنین گلخانه تک واحدی به دستگاه های تهویه کمتری نیاز دارد.
گلخانه تک واحدی
معایب گلخانه های تک واحدی : ارتفاع زیاد گلخانه های تک واحدی باعث افزایش میزان سوخت مصرفی برای گرم کردن حجم گلخانه می شود. همچنین بزرگ بودن حجم به این معنی است که سطح بیشتری از گلخانه در معرض باد زمستانی است. در نتیجه هدر رفت گرما از آن بیشتر است. گلخانه های بزرگ تک و احدی هزینه اولیه بیشتری دارند و زمین زیادی برای یک گلخانه تک واحدی مورد نیاز است.
گلخانه چندتایی:
درگلخانه های چندتایی، دو یا چند تک گلخانه بدون داشتن دیوار داخلی به هم منتقل شده اند ودر نتیجه از درصد بیشتری ازفضای غیرقابل استفاده بهره برداری می شود. با این که گلخانه های چندتایی انعطاف پذیری کمتری از تک گلخانه های همسان از نظر محیط کشت دارند و باید از محیط کشت های مختلفی برای گیاهان مختلف بهره گیری شود، مصرف انرژی تا۴۰% کاهش می یابد.
همچنین در این نوع گلخانه خودکار سازی و حرکت دادن گیاهان بین گلخانه ها توسط کارگران آسانتر می شود و مدیریت امکانات راحت تر می گردد. هزینه های ساخت برای یک گلخانه چندتایی کمتر از معادل همان مقدارفضا در تک گلخانه هاست.
گلخانه چند تایی
گلخانه جوی پشته ای دارای یک قسمت برجسته (پشته) و یک قسمت فرو رفته (جوی) می باشد و دیوارهای میانی بین هر قسمت برداشته شده است و تعداد واحدهایی که به هم متصل می شوند بستگی به نوع و تعداد گیاهان دارد که قرار است در آن کشت شود.
مزایای گلخانه های متصل به هم :
۱- نیاز به زمین کمتر جهت احداث ۲- نیاز به اسکلت کمتر (به علت نداشتن دیواره میانی) ۳- نیاز به گرمای کمتر (چون دیوارهای تبادل کننده گرما کمتر شده است)
معایب گلخانه متصل به هم :
۱- برف به سختی از گلخانه های متصل به هم خارج می شود (قرار گرفتن برف در ناودان ها باعث شکستن اسکلت می شود) ۲- ناودان ها باعث کاهش نور وارد به گلخانه می شود و اغلب باعث تاخیر گلدهی می شود) ۳- حجم کم هوا در بالای گیاهان مقدار در اکسید کربن را محدود می کند.
از نظر دما گلخانه ها را به گروه های زیر تقسیم می شوند:
الف: گلخانه گرم:
در این گلخانه که برای نگهداری و پرورش گیاهان گرمسیری به کار می رود، دما ۱۸ تا ۲۵ درجه سیلسیوس می باشد و رطوبت که ناشی از آبیاری گلدان هاست، مقداری بالاتر از محیط بیرون است.
ب: گلخانه گیاه افزایی یا گلخانه گرم مرطوب:
این نوع گلخانه که برای افزایش بذری گیاهان گرمسیری، پیوند انواع درختان و درختچه ها در زمستان وگاهی برای ریشه دار کردن قلمه ها، مورد استفاده قرار می گیرد.
دارای دمایی برابر با گلخانه گرم بوده، ولی دراثر آبپاشی روی کف گلخانه و یا گیاهان درون گلخانه رطوبت آن بالا و نزدیک اشباع است. در مناطقی که زمستان خیلی سرد دارند، کف این نوع گلخانه ها به اندازه ۷۵ تا ۱۰۰ سانتیمتر پایین تر از سطح زمین ساخته می شود تا تغییرهای دمایی بیرون، کمتر برآن اثر بگذارد.
ت:گلخانه نیمه گرم یا معتدل:
این نوع گلخانه برای پرورش گیاهانی که تا حدودی نسبت به سرمای زمستانه حساس می باشند و تابستان را در هوای آزاد گذرانده و زمستان به گلخانه آورده می شوند، کاربرد دارد و دارای دمای ۱۲ تا ۱۵ درجه سلسیوس است.
ث: گلخانه خنک:
این نوع گلخانه برای پرورش گیاهانی که هنگام زمستان باید در جایی گرمتر از هوای آزاد نگهداری شوند به کار می رود. دما در این نوع گلخانه از ۶ تا ۱۰ درجه سلسیوس است و در شب های سرد زمستان، درصورت لزوم، باید به کمک وسایل گرمازا از پایین تر آمدن دما از ۶ درجه سلسیوس جلوگیری شود.
منابع : م. خوشخوی. ۱۳۹۰٫ اصول نوین باغبانی. انتشارات دانشگاه شیراز.
گرد آورنده : سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی.
پیشنهاد ما به شما:
دیدگاهتان را بنویسید